Danube Delta
Miło nam poinformować, że dotychczasowe osiągnięcia projektu The Danube Underwater Heritage z sezonów 2017-2019 zostały opublikowane w dwóch artykułach dostępnych na stronie academia.edu:
– The Danube Underwater Heritage Project — First Steps.
– Naval Supply Lines for the Roman Army in Moesia Inferior – Basic Considerations for the Danube Underwater Heritage Project
Pierwszy sezon nieinwazyjnego podwodnego projektu „The Danube Underwater Heritage: Trade and Shipwrecks at the Lower Danube and the Danube Delta” w Rumunii za nami. Jego realizacja możliwa była dzięki oficjalnej współpracy pomiędzy Ośrodkiem Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW (kierownik dr Martin Lemke) a The Eco-Museum Research Institute im. „Gavrila Simion” w Tulczy (kierownik dr George Nuţu).
Rzeki Sulina i Sfântu Gheorghe stanowią dwie gałęzie z trzech, na które dzieli się Dunaj w obrębie swojej delty i które bezpośrednio wpadają do Morza Czarnego. Linia dolnego Dunaju w okresie rzymskim była silnie ufortyfikowana. Wzdłuż granicy, którą wyznaczała rzeka wznosił się łańcuch twierdz: Durostorum, Sucidava, Axiopolis, Capidava, Cavsium, Arrubium, Noviodunum czy Aegyssus. Działały tutaj nautae universi Danuvi oraz flota wojenna classis Flavia Moesica (w Noviodunum). Statki, które chciały żeglować Dunajem i dotrzeć do ośrodków zlokalizowanych w głębi lądu bezpośrednio na jego brzegach, musiały z basenu Morza Czarnego wpłynąć bezpośrednio do jednego z jego rozgałęzień. Spławne rzeki, obok sieci dróg, były bardzo ważnymi szlakami komunikacyjnymi i drogami handlowymi. Dostarczano towary nie tylko niezbędne do funkcjonowania obozów legionowych, ale i towary na handel. Z opisu wybrzeży Morza Czarnego Ariana znajdującego się w Periplus Ponti Euxini dowiadujemy się o rozmieszczeniu na wybrzeżu portów oraz o żeglownych rzekach, które umożliwiały komunikację pomiędzy wybrzeżem a lądowym zapleczem.
Oprócz źródeł pisanych dysponujemy także przekazami ustnymi od lokalnych mieszkańców, które są niezwykle pomocne przy planowaniu poszukiwań. Informacje o potencjalnych znaleziskach archeologicznych zalegających w rzece Sulina pochodzą od miejscowych rybaków i pracowników straży przybrzeżnej. W obrębie basenu Bazinul Mare (rzeka Sulina) miały miejsce nieautoryzowane badania, podczas których natrafiono na trzy późnośredniowieczne/wczesnonowożytne wraki, wykonane z drewna pokrytego blachą. Lokalni poszukiwacze skarbów wyciągnęli z jednego z nich kulę armatnią oraz koło armaty. W obrębie rzeki Sfântu Gheorghe znajdują się dwa potencjalne miejsca, gdzie mogą znajdować się rzymskie wraki. W zeszłym roku, w rzece znaleziono także amforę, która obecnie znajduje się w The Eco-Museum Research Institute, Tulcea.
W 2017 roku odbył się pierwszy sezon badawczy, w trakcie którego weryfikowane były różne punkty w obrębie stanowisk archeologicznych zlokalizowanych w Delcie Dunaju. Prace prowadzone były z łodzi metodami nieinwazyjnymi: skaner boczny oraz profiler denny ciągnięte były za łodzią, tak aby strumienie akustyczne pokryły całość badanego terenu. Tak pozyskane obrazy zostały w następnej kolejności przeanalizowane i w oparciu o uzyskane dane zostały wytypowane miejsca do weryfikacji przez
nurków. W podróż wyruszyły mgr Marta Bajtler i mgr Karolina Trusz oraz współpracownicy strony polskiej i rumuńskiej w tym dr George Nuţu. Prospekcja objęła Bazinul Mare (ujście Suliny), Jezioro Sinoe przylegające do antycznej Histrii oraz jezioro Razim nad którym położone jest starożytne Argamum.
W pierwszym przypadku mieliśmy do czynienia ze sztucznym zbiornikiem, który wykopany został na potrzeby dużych jednostek wpływających na Sulinę (jedno z ramion Dunaju), na którego dnie zalegały liczne nowożytne łodzie i statki. Bazinul Mare jest dosyć płytkim zbiornikiem (maksymalna głębokość wynosi 9-10 m), a z racji bezpośredniego połączenia z rzeką w zbiorniku jest bardzo słaba widoczność. Jak udało nam się ustalić w trakcie rozmów z mieszkańcami ‘Wielki Basen’ powstał kilkadziesiąt lat temu, prawdopodobnie za panowania Ceau?escu, na terenie, który sto lat wcześniej był jeszcze morzem. Prace konstrukcyjne zbiornika odsłoniły zatopione, a następnie pogrzebane przez przyrastającą deltę wraki statków, które zatonęły w pobliżu ówczesnego brzegu.
Teren ten został sprawdzony sonarem i profilerem dennym, a wybrane punkty zweryfikowane przez nurków i tam gdzie było to możliwe zadokumentowane. Łącznie wydzielono 21 anomalii z czego 5 wyglądało jak potencjalne wraki. Ze względu na bardzo złą widoczność w wodzie nurkowo zweryfikowano 3 punkty. Efektem podwodnej prospekcji w w/w punktach jest potwierdzenie zalegania na dnia basenu trzech jednostek pływających:
Shipwreck Sulina A – najlepiej zachowany z odkrytych wraków. Położony na 6 metrach głębokości, widoczność praktycznie zerowa. Rufa niewidoczna, zakopana w sedymentach. Zachowana długość – ok. 30m. Kadłub drewniany z metalowym wzmocnieniem. Szerokość wręgi: 25 cm, grubość deski: 5 cm. Wrak zawierał transport kuli armatnich oraz prawdopodobnie armaty. Znaleziono liczne kule (średnica 30 cm) oraz drewniane koło od armaty. Drugie koło znajduje się w lokalnym muzeum. Armaty nie zostały zlokalizowane. Na wraku odkryto także łańcuch, który został opatentowany w 1810 roku, co daje nam terminus post quem .
Shipwreck Sulina B – drewniany wrak położony na 8 m głębokości. Widoczność zerowa, dlatego udało się jedynie potwierdzić, że znajduje się tam drewniana jednostka.
Shipwreck Sulina C – wrak położony na 6 – 7 m głębokości. Drewniana konstrukcja, wzmocniona metalowymi płytami. Wrak zakopany w mule.
Prospekcja na jeziorach była dużo trudniejsza. W obydwu przypadkach były to bardzo płytkie zbiorniki o zerowej widoczności. Część stanowiska archeologicznego Histria obecnie znajduje się pod wodą. Znane są nam przekazy, że przy niskim poziome wód w jeziorze ukazywały się mury. Lokalni badacze sądzą, iż mogły to być miejskie mury z okresu wczesnorzymskiego. Kamienna konstrukcja, która znajduje się pod warstwą mułu została namierzona za pomocą mobilnego urządzenia pomiarowego RTK, jednak potrzebna jest dalsza weryfikacja. Część jeziora znajdująca się w bliskości do antycznego miasta została także sprawdzona sonarem i profilerem w celu poszukiwania kolejnych anomalii. Wstępne pomiary jednak nic nie wykazały. Dla całości stanowiska zrobiona została także fotomozaika.
W Argamum, podczas trzęsienia ziemi część stanowiska, które usytuowane było na wysokim klifie, runęła do jeziora. W tym roku teren od brzegu Argamum w kierunku wyspy Bisericuta został sprawdzony za pomocą sonaru i profilera dennego. Zlokalizowane anomalie zostaną sprawdzone w przyszłym sezonie badawczym.
Projekt Nieinwazyjna podwodna prospekcja rzek Sulina i Sfântu Gheorghe (Delta Dunaju) w Rumunii realizowany był w ramach dofinansowania z Rady Konsultacyjnej ds. Ruchu Naukowego UW (syg.10/II/2017) oraz Mikrograntu przyznanego w ramach grantów wewnętrznych UW. Projekt został przeprowadzony przez członków SKN „Wod.o.Lot” oraz we współpracy z firmą Archcom.