Lato z Ośrodkiem 2023 VI

11 09 2023

Po pięciu tygodniach intensywnych i trudnych wykopalisk, zakończyliśmy z powodzeniem kampanię wykopaliskową. Na szczęście skończyły się nieznośne upały. Nawet jeden dzień miał już charakter całkiem jesienny, ale rychło pogoda się ustabilizowała i zaczęła się „bułgarska złota jesień”.

Osiągnięte rezultaty w wielu aspektach i nas samych zadziwiły.  Po wielu latach badań osiągnęliśmy południową krawędź kompleksu zabudowy baraków drewniano-ziemnych VIII legionu Augusta. Okazał się on bardzo duży. Jeden zestaw podwójnych baraków wraz Domem Centuriona zajmował obszar 60 x 38 m. Niespodzianką dla nas było jednak odkrycie jedynej kamiennej konstrukcji z tego okresu, czyli studni, która została wykopana w kompleksie Domu Centuriona. Miała ona głębokość 4,0 m i była cembrowana łamanymi kamieniami. W Novae dotychczas odkryto niewiele studni, należą one jednak do okresu cywilnej zabudowy. Ta z naszego odcinka jest najstarsza.

W tej kampanii w różnych miejscach stale natrafialiśmy na wodociągi i kanały. Niektóre całkiem zniszczone wykonano z rur ceramicznych, a kanały z imbrexów. Jeden jednak wodociąg, wykonany z rur ołowianych częściowo zachował się in situ.

Już w poprzednich kampaniach odkryliśmy konstrukcje nazwane przez nas „lodówkami”, czyli zagłębione poniżej poziomu podłogi pojemniki wykonane z tegul. I w tym roku wzbogaciliśmy naszą „kolekcję” o kolejną tym razem super lodówkę. Jest podwójnej wielkości a w dodatku osadzono ją dłuższym bokiem na wspomnianym wodociągu, co powodowało, że zimna woda chłodziła jej wnętrze.  W środku odkryliśmy fragmenty małych miseczek, w tym ze szkła, dzbanek na wino oraz fragmenty kości.

Uchwycono ciąg dalszy ciągnącego się przez ponad 60 m, prawie w linii prostej, pojemnego kanału. W tym roku jednak nie tylko zmienił on kierunek, ale również dołączył do niego brat bliźniak. Najwyraźniej kanał łączy się z głównym kanałem ulicznym. Dlaczego jednak rozdzielono obie konstrukcje i jedną odnogę poprowadzono wzdłuż Domu Centuriona I legionu Italskiego – na razie możemy snuć jedynie hipotezy.

O przemyślności Rzymian nikogo nie trzeba przekonywać, jednak rozwiązanie zastosowane w łaźni primi pili jest całkowicie niezwyczajne.  Aby w łaźniach uzyskać gorącą wodę przeważnie budowano dość skomplikowany hydraulicznie system bojlerowy. Tutaj jednak zastosowano inne rozwiązanie. W suspensurę wtopiono ceramiczną, dużą rurę podłączoną do akweduktu. Woda była ogrzewana płynąc w rurze wzdłuż całego sutemu hypokaustycznego i doprowadzana do basenu z absydą w caldarium.

Dużą niespodzianką było także odkrycie zawartości późnego pieca ceramicznego.  On sam uległ zniszczeniu, jednak wytwory ceramiczne przetrwały. Są to naczynia o czarnej powierzchni z dekoracją gładzoną i grzebykową, prezentujące zestaw do picia wina. Dzięki odkrytemu zgrupowaniu pięciu monet będą mogły one zostać datowane. Jest to tym ważniejsze, że dyskusja o genezie tych naczyń trwa już od dłuższego czasu. Dotychczas jednak nie odkryto ich w całym zestawie, w dodatku z jasnymi przesłankami do datowania. Być może to okrycie pomoże zakończyć te dyskusje.

Wzbogaciliśmy się także o ponad 200 zabytków wydzielonych. Niektóre z nich, jak posrebrzana świetnie zachowana fibula są rzadkie i ważne naukowo. Jednak mamy też z tego roku przedmiot drobny, ale niezwykłej urody – zawieszkę przedstawiającą małą srebrną myszkę zjadającą ….i tu problem co? Do ładnych i rzadkich znalezisk należy też figurka Harpokratesa w kontrapoście. To drugie przedstawienie tego boga w Novae i pierwsze trójwymiarowe. Są także fragmenty naczyń szklanych amfor, w tym z dipinti, liczne zawieszki, klamry i części wyposażenia legionowego wykonane z brązu, ołowiane ciężarki i całe mnóstwo drobnych przedmiotów, ale ważnych dla odtworzenia życia codziennego.

Część ekipy już w Polsce, druga jeszcze w terenie opracowuje rezultaty i czeka na specjalistów, którzy zajmą się opracowaniem wybranych grup zabytków.

W tym roku prof. Piotr Dyczek, został zaproszony do wygłoszenia wykładów inauguracyjnych na Wydziale Archeologii UW – 26 września oraz w Collegium Civitas 6 października.